Hovawart jest średnio dużym, mocnym psem stróżująco-obrończym, wszechstronnym użytkowo. W Niemczech i Szwajcarii czasem wykorzystywanym jako pies tropowiec i lawinowiec służący do wyszukiwania zasypanych ludzi pod gruzami lub lawiną, we Francji jako przewodnik niewidomych. Na codzień jest jednak typowym psem rodzinnym, spełniającym wszystkie wymagania psa stróżującego, obrończego czy sportowego.

Jest psem o zrównoważonym charakterze, średnim temperamencie i niezwykłej chęci do współpracy z człowiekiem. Jest wesoły, pogodny i przyjazny. Nie jest psem leniwym, żywo reaguje na otoczenie i interesuje się wszystkim co ma wokół siebie. Dobrze prowadzony szczeniak nie sprawia większych problemów wychowawczych. Nie ma tendencji do włóczęgostwa, jest przede wszystkim czujnym stróżem swojego terenu i temu zadaniu oddany jest w pełni. Jest psem odważnym, o silnej osobowości i zdecydowanym charakterze. Nie wdaje się w bójki z innymi psami, nigdy też nie zaczepia i nie prowokuje do walki, zaatakowany jednak broni się bardzo skutecznie i może wtedy być groźny. Nigdy nie jest agresywny bez powodu, swoją siłę i zęby używa tylko w ostateczności, gdy nie widzi już innego wyjścia, a gdy zagrożenie spokoju pilnowanego przez niego terenu, jego właścicieli lub jego samego zostało poważnie naruszone.

Bez problemu rozpoznaje przyjaciół i znajomych i wita się z nimi tak jak jego właściciel, natomiast dla intruzów może być bardzo niebezpieczny. Uwielbia pracować ze swoim panem, bardzo szybko się uczy i widać, ze sprawia mu to przyjemność. W wykonywaniu poleceń może nie jest tak szybki jak owczarek niemiecki czy belgijski, jest za to o wiele bardziej dokładny i precyzyjny. W każdym jego posunięciu widać przemyślaną strategie. Nie nadaje się na tryb szkolenia przymusowego, nic u niego nie wskóramy siłą czy przemocą, za to dużo serca i ciepłych słów uczynią tu cuda. Bardzo szybko się uczy i chce to robić, każda chwila spędzona z panem na zabawie jest dla niego wielką radością i przez to umacnia się więź między nim a jego właścicielem. Jest bardzo inteligentny i ma dobrą pamięć, szybko kojarzy fakty. Na szkoleniu potrzebuje dużo cierpliwości i mocnego motywatora.

Ma silny i zdecydowany charakter, często dominujący, zwłaszcza u samców. Przez to od pierwszych chwil pobytu w nowej rodzinie, będzie chciał sobie ją podporządkować i zająć w niej pozycję najbardziej dogodną dla siebie. Nie wolno mu na to pozwolić! Jest psem sporych rozmiarów, bardzo silnym i gdy jest w domu na samej górze hierarchii, będzie rządził według swoich wytycznych. Dlatego też wymaga stanowczego i konsekwentnego prowadzenia od pierwszych dni szczenięcych. Późno dojrzewa, zazwyczaj dopiero w 3-4 roku życia.